Binnen zitten = weinig bewegen ≠optimaal presteren

We zitten meer binnen, nu het kouder wordt en het ’s avonds eerder donker is. We zitten heel veel en precies daar hebben we een groot probleem te pakken: we moeten juist minder zitten en door de dag heen beweegmomenten inlassen. Maar zo natuurlijk als dat in de zomer gaat, zo lastig is dat bij koud en nat weer en in het donker.

Hoeveel zitten onze leerlingen en studenten op een dag? Het RIVM onderzocht ons zitgedrag en concludeerde dat de Nederlanders steeds meer gaan zitten. De jongeren van 12 t/m 24 jaar die een opleiding volgen, zitten het meest: gemiddeld 11,5 uur per dag. Van klaslokaal naar collegezaal, trein of bus en studieplek thuis, het is hoppen van de ene stoel naar de andere.

Ook basisschoolleerlingen zitten erg veel en het continurooster, met een lunch op school draagt ook niet bij aan meer beweging. De pauze duurt meestal een half uur, verdeeld over 15 minuten om te eten (weer zitten) en 15 minuten om te spelen. De lunchtijd is vaak te kort om rustig te kunnen eten en die te korte lunchpauze kan buikpijn en honger veroorzaken. De tijd om even naar buiten te gaan en te bewegen, is echt te kort en bij minder goed weer worden de kinderen ook al snel binnen gehouden. Verre van een ideale situatie, dus.

Wat maakt veel zitten ongezond of, beter gezegd: wat zijn de positieve effecten van minder zitten? Minder zitten werkt positief op ons bewegingsapparaat: we krijgen minder snel lichamelijke klachten in rug, nek en schouders. Bewegen vermindert op langere termijn het risico op verschillende chronische aandoeningen, zoals diabetes type 2, het metabool syndroom (problemen met de stofwisseling), verschillende soorten kanker en hart- en vaatziekten. Ook het risico om vroegtijdig te overlijden neemt af en bewegen heeft positieve effecten op onze mentale gezondheid. Maar wanneer je kunt spreken van te veel zitten, is nog niet precies vast te stellen. De Nederlandse beweegrichtlijnen van de Gezondheidsraad en de Internationale beweegrichtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) pleiten er in ieder geval voor om lange periodes van zitten te voorkomen. Het is van belang om zowel de totale zittijd te verminderen als het zitten regelmatig te onderbreken.

We zitten in week 45, midden in de week van de motoriek, waarin bewegen als basis voor peuters en kleuters, basisschoolkinderen en jongeren centraal staat. In de webinars daarover, wordt goed duidelijk wat het effect van bewegen is, maar ook welke drempels er zijn voor de verschillende groepen om meer te gaan bewegen. Ook wordt duidelijk dat bewegen meer is dan de gymles op school en dat er een breed aanbod nodig is om iedereen aan het bewegen te krijgen.

Wat betekent dat voor het onderwijs? Er zijn voor het bewegingsonderwijs wettelijke kerndoelen, eindtermen en hoeveelheid lesuren vastgesteld voor het basisonderwijs, het speciaal onderwijs, het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs. Er gelden ook bevoegdheidsbepalingen voor leerkrachten. Naast het bewegingsonderwijs kan er in de klas worden gewerkt met dynamisch zitmeubilair, staan in de les en energizers of bewegend leren. Ook buiten kan les gegeven worden (de volgende nationale buitenlesdag is op 9 april 2024) en er zijn al scholen die dat ook structureel in het programma hebben ingebouwd.

Er wordt veel onderzoek naar de zin en onzin van bewegen gedaan, sinds 2014 bijvoorbeeld met het project Smart Moves en het wordt steeds meer duidelijk dat bewegen voordelen heeft, zowel voor de gezondheid als voor de leerprestaties: Voldoende bewegen heeft positieve gevolgen voor de ontwikkeling van de hersenen. Door bewegen en leren af te wisselen of te combineren kun je je beter concentreren. Bewegen heeft ook een positief effect op zelfvertrouwen, zelfbeeld en sociaal gedrag en beweging toepassen in de klas maakt school leuker voor leerlingen en voor docenten. Volgens het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek zijn er kleine effecten aangetoond op concentratie en leeropbrengsten. Daarbij lijkt het weinig uit te maken of beweging en leren echt zijn geïntegreerd, zoals bij ‘bewegend leren’, of dat het losstaat van de leeractiviteit, zoals bij energizers. De positieve invloed van beweging op schoolprestaties loopt vermoedelijk via effecten op de hersenstructuur, executieve functies, aandacht en concentratie.

Hoogste tijd dus om de zitziekte te bestrijden door achter je computer vandaan te komen en even een rondje te lopen.